Door Caroline Vonhoff
De dag der dagen, zo luidt de Nederlandse vertaling van Ira Levin dystopische toekomstroman This Perfect Day uit 1970. Het is de minst bekende van de overbekende dystopische romans, Brave New World en 1984. In de eerste roman worden ‘mensen’ gefokt in diverse categorieën naar gelang wat ze in de 62 jaar van hun leven zullen gaan doen, en zoet gehouden met de drug Soma. Mensen hebben geleerd van hun slavernij te houden. Liefde en vriendschap, haat en nijd bestaan niet meer, behalve dan bij de zogenaamde ‘wilden’.
In 1984 komt de wrede onderdrukking aan de orde, de wereld is grauw en denken al snel dubbeldenken, en verboden. De drug van het regime hier is de dagelijkse portie ‘haat’, en de enige groep waar nog enig leven inzit is de proles. Verraad van wat je was is de opdracht, en als gezegd wordt dat 2+2, vijf is, dan moet je dat niet alleen bevestigen maar ook graag willen geloven, zelfs als het 7 wordt.
Ira Levin heeft een toekomstvisie geschreven die nu al bijna heden is, zo bedacht ik me toen de Applewatch werd gepresenteerd.
Ook hier zijn mensen tot seksloze (maar wel seks bedrijvende) halfmensen vervallen, mensen die zich zoet laten houden met een maandelijkse injectie. En die op gezette tijden naar buiten gaan, naar dat deel van de natuur dat voor hun uitjes is toegestaan. Ze dragen allemaal een armband en die dient voor toestemming om verder te lopen/fietsen/gaan langs her en der geplaatste ‘tasters’ te worden gehaald. De wereld ziet er voor die mensen uit zoals die hen getoond wordt op aangepaste kaarten en met een opgelegde geschiedenis. Uiteraard is ook hier nog hoop, want de werkelijkheid kan niet altijd voor iedereen helemaal volledig verborgen worden, en eilanden die er zijn worden ook nog wel ontdekt als ze verborgen worden gehouden. Het boek eindigt, anders dan de beide andere, hoopgevend, er is een weg terug naar onszelf.
Maar ja, we zitten er wel midden in, in dat boek. De tasters hebben we al in de vorm van camera’s en de zelfspionage-apparaten waarzonder niemand de deur meer uit gaat. Parkeren kan je slechts betalen door je kenteken in te vullen, en het openbaar vervoer gaat met een chip en poortjes. Geen wonder dat er inmiddels ook balletjes worden opgegooid over het verplicht chippen van fietsen, want oh wee, je mocht eens uit het zicht raken, niet?
Hoewel mensen nog wel zelf werken en verdienen, krijgen ze daarvoor niet meer een salaris, maar eigenlijk een soort zakgeld, en hoeveel dat is, is naar believen van de al bestierende staat. Want dat je een loonstrook krijgt en werkt voor je geld, zegt al lang niet meer dat dat geld dan van jou is. Dat is het niet, je mag er wat van houden en krijgt een gunst, zakgeld dus.
En aan natuurgebieden waar je als burger niet in mag, daaraan zijn we inmiddels al zo gewend dat we er niet eens meer vreemd van opkijken, dat die er zijn. En uiteraard, er is iets voor te zeggen, voor rustgebieden voor dieren en natuur, maar daarvoor geldt: als dat niet zo zou wezen, dan zou het afsluiten van delen van Nederland voor mensen niet worden aanvaard. Enfin, kijk eens naar Agenda 21 om te zien wat de toekomst voor de in kippenhokken teruggedreven mens in petto heeft, want die mens dat ben jezelf.
Of kijk eens naar al die horizon-vervuilende windmolens, zo geplaatst dat de wijdse blik naar de horizon er een getraliede door wordt. Dat is in de meest welwillende interpretatie ervan, een ongelukkige bijkomstigheid, maar eerlijk gezegd denk ik van niet.
Getraliede vergezichten geven getraliede gedachten, net zoals dat onze wereld kleiner en vooral eindiger is geworden sinds we de sterren niet meer zien.
In plaats van naar de beschouwingen over de Troonrede te luisteren en je ziek te laten maken over de zoveelste aanval op je gezonde verstand, kan je ook Ira Levin lezen.
Zolang er leven is, is er immers hoop.
Achterom kijken. Tot jaar nul. En een tijd zien die beter en eerlijker is als nu. Misschien door de ogen van een plofkip, voor mensen ? Neem het V.O.C tijdperk. En bemanningslid op een boot zonder schroef. Met als lading slaven. Die, indien mogelijk, je overboord zouden gooien. Die tijd was fijn voor investeerders en de dominee. Vandaag zit het bemanningslid en slaaf in de bijstand. Keurig betaald, en op tijd, door nazaten van investeerder en dominee. Het kan verkeren.
In dit licht (goed verhaal overigens, Caroline) zou ik nog een boek willen noemen: The Day of the Triffids, van John Wyndham. Vooral het tweede gedeelte, waar Wyndham treffend beschrijft hoe mensen steeds weer proberen macht over anderen te krijgen, ook onder bedroevende omstandigheden, is raak. Ook hier is het einde open, er is hoop (maar niet zo heel veel).
Als man heb ik een hekel aan het alfamannetjesgedoe, ook aan uitgesproken alfavrouwtjes, trouwens. De geschiedenis leert gewoon, dat je ze in de meeste gevallen niet kunt vertrouwen. In dit verband is Animal Farm, vaak geciteerd, weinig begrepen, wel aardig leesvoer…
The Day of the Triffids is een klassieke rampenfilm over genetisch gemanipuleerde planten die zich kunnen verplaatsen en een lange, giftige angel gebruiken, waar ze ook mensen mee kunnen aanvallen en op slag doden.
Beste Koos, het is een boek, dat veel later is verfilmd (een aantal keren, trouwens). Die films volgen, voor zover ik ze gezien heb, geen van alle nauwkeurig het plot van het boek.
Waar de films vooral het angstaanjagende benadrukken, gaat het in het boek veel meer om de menselijke relaties - het psychologische plot is dieper dan in de films.
Een andere dystopische roman van Wyndham is “Chrysalids”, met een min of meer goed einde, maar wel met een “twist”. Ik vind dit boek beter dan The Triffids en heb het vele malen herlezen. Overigens is Wyndham mijn favoriete sf-auteur (verder ben ik niet zo’n sf-liefhebber, Heinlein uitgezonderd), vooral in zijn korte verhalen, verzameld in “The seeds of time” en “Consider her ways and others”. Zeer gevarieerd, van huiveringwekkend tot humoristisch en ook vaak met iets weemoedigs (zoals in “Stitch in time”). Maar de roman “Trouble with lichen” is ook de moeite waard.
Echte alfamannetjes en -vrouwtjes-mensen hebben het niet nodig om macht over anderen te krijgen, want zij zijn ook zonder dat, tevreden met zichzelf. Niet zo tevreden dat zij vervolgens niets ondernemen (buskruit uitvinden, boeken schrijven, mooie kunst maken, brood bakken, ontdekkingen doen, zeggen wat je bedoelt etc), maar wel zo dat zij het voor het ego niet nodig hebben anderen uit te zuigen, te onderdrukken, de wet voor te schrijven, voor te liegen en/of te bestelen.
Helaas worden we door de gamma’s geregeerd, en helaas zijn die -anders dan in Brave New World- niet tevreden plaats die hen toekomt op basis van wat ze kunnen en presteren, en er dus een grote puinhoop van maken. Misschien niet eens omdat ze dat willen, maar omdat ze het gewoon niet anders kunnen.
Sinds ‘alles politiek’ is geworden, functioneert niets meer normaal.
En ja Bas, vroeger was niet alles beter (als je eeuwen terug gaat tenminste) maar een jaar of twintig geleden (Voor EU, om het in Ira Levin’s termen te zeggen) was het in Nederland aanmerkelijk beter georganiseerd dan nu, én goedkoper, én gericht op het resultaat, en niet alleen op de procedure. Zie de zorg bijvoorbeeld, sinds daar de marxwerking is ingevoerd, gaat het over procedures, rapporten, toezicht, indicatiestellingen en wat niet al, maar niet, niet, niet over het ‘zorgen zelf’. Dat er een feest van fraude en zelfverrijking is ontstaan voor degenen die in dat circuit meedraaien, is niet alleen geen verrassing maar was ook nog eens de bedoeling (zie trouwens ook woningcorporaties).
Alles wordt ook nog eens vanuit wantrouwen georganiseerd (want welke arts declareert nou niet dubbel, niet?), want zoals de bureaucratische waard is vertrouwt die zijn gasten.
Of neem Poetin. Duidelijk de grootste hond op het internationaal toneel, en verdraaid, anders dan de (opvallend vaak onseksuele, baardloze) kleinere hondjes heeft hij het niet nodig altijd en overal oorlogsmunt uit te slaan. Niet omdat hij daar te lief voor zou zijn, maar omdat hij het niet nodig heeft. Wat dat betreft is een échte alfa wel zo rustig, en in ieder geval aanmerkelijk beter dan een gamma die probeert te laten geloven een alfa te zijn.
Akkoord - we bedoelen hetzelfde, maar dat had je wel door.
Was ook geen kritiek, maar ondersteuning
Verreweg de meeste mensen zijn hun eigen vijand. Om te beseffen hoe stompzinnig je bent moet je slim zijn.
Een schitterend boek idd, dat ik ooit meerdere keren las.
Het was niet zozeer dat de mensen zo geknecht waren wat indruk op me maakte, maar het gegeven, dat zelfs de ‘rebellen’ gemanipuleerd werden en in feite noodzakelijk waren voor het systeem, omdat uit die mensen juist de nieuwe leiders werden geselecteerd.
Zo zien we ook nu, dat de zogenaamde oppositie in feite het systeem bevestigt en ondersteunt. De onderdrukten van nu zijn de tirannen van morgen. We zien het in vrijwel iedere revolutie en opstand: de revolutie eet zijn eigen kinderen op. Dat vond ik het meest verontrustende in het boek: de rebellen als instrumenten van de status quo.
Zit ik trouwhartig de plot te vermijden
Nou ja, het blijft mooi.
Ira Levin schrijft trouwens zo spannend dat je de plot best kunt weten zonder dat dat de spanning vermindert. Zijn eerste boek, A kiss before dying, blijft zelfs bij herhaald lezen nagelbijtend spannend, ook al weet je hoe het afloopt, toch blijf je hopen dat het hier en daar anders zal gaan. Tegen beter weten in uiteraard, maar dat doet er niet toe. De film die er van dat boek gemaakt is, doet er wat mij betreft, echt geen recht aan.
Brave New world, en 1984, zijn natuurlijk goed bedoeld, als waarschuwing tegen manipulatieve regimes, en hoe die zich in de toekomst zouden kunnen ontwikkelen. Maar het zou zomaar kunnen dat deze boeken voor de huidige generatie machthebbers juist tot voorbeeld en als inspiratiebron hebben gediend.
Ziehier de stamboom van Aldous Huxely: http://en.wikipedia.org/wiki/Huxley_family
Een broer was Julian, eerste directeur van Unesco, een club die niet in zijn eerste politieke ambitie en eugenetica-dromen is gestikt. Het kan dus dat Aldous niet alleen maar ‘droomde’ maar ook ‘wist’. Voeg daarbij dat hij en Orwell elkaar kenden, en de kring van ‘weten’ lijkt al groter te worden.
Uiteraard, het kan allemaal fantasie zijn, maar als die niet aan de werkelijkheid zou raken, zouden de boeken niet zo een indruk hebben gemaakt en nog steeds maken. En uiteraard kan het zo zijn dat alles wat er gebeurt, zomaar gebeurt en niet wordt gestuurd, maar dat is moeilijk te geloven, vooral ook omdat niet onder stoelen of banken wordt gestoken dat er een agenda (21) wordt afgewerkt.
O ja, sorry voor het verklappen van de plot, hoewel het niet het hele plot is: want: hoe reageert de hoofdpersoon op die ontdekking?
Verder heb je helemaal gelijk: het blijft een spannend boek, ook als je het einde kent. Een aanrader.
Over John Wyndham: Chrysalis (In het Nederlands uitgekomen als ‘De Getekenden’ is m.i. zijn meest indringende boek. Ook een aanrader. Over het op religieuze grondslag uitroeien en verbannen van mensen die door radioactieve straling misvormd zijn geboren (mutanten), aangezien ze niet voldoen aan ‘geschapen zijn als gods evenbeeld.
Die mentaliteit geldt trouwens tienvoudig voor de Islam en Chrysalis is fictie, terwijl ISIS bloedige werkelijkheid is.
En het blijft bijna griezelig hoe deze grote schrijvers hun toenmalige maatschappij konden extrapoleren naar de werkelijkheid zoals die nu dreigt te ontstaan, en deels al is ontstaan, compleet met wandgrote schermen, bewakingsvideo (Skype, FaceTime), thermostaten die waarnemen of we wel of niet thuis zijn (Nest, Anna), enz. Alles verloopt via het internet en voor ons nagenoeg niet controleerbaar, zie het spioneren van veiligheidsdiensten.
Misschien een gekke twist: Startrek is in dezen ook een baanbreker geweest, al was dat meer vanuit de gadgets dan vanuit de maatschappijvisie. Maar dit maakt de beheersing van de massa, en van ‘gevaarlijke’ individuen daarbinnen, steeds gemakkelijker.
Soms lijkt me dat niet eens zo erg (terrorismebestrijding), maar die gevaarlijke trekken…!